Terezín getuigt van wandaden én strijdbaarheid

Een bezoek aan de nabij Praag gelegen vestingstad Terezín (Theresienstadt) is een indrukwekkende ervaring die je confronteert met de onmenselijke wreedheden die plaatsvonden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Want hoewel de nazi’s er alles aan deden om de indruk te wekken dat het goed toeven was op deze plek, werd pas na afloop van de oorlog volledig bekend welke gruweldaden zich hier afspeelden.

Deel van de historie

Tsjechië is een prachtig land waar veel moois over valt te vertellen. Ook de gebeurtenissen die zich in Terezín hebben afgespeeld, maken echter deel uit van de historie van het land. Hoewel een bezoek aan deze voormalige vesting dus beslist anders is dan de gebruikelijke toeristische dagtrips, geeft het je wel een vollediger beeld van de geschiedenis van het land.

Als je tijdens je vakantie in (de buurt van) Praag bent, is Terezín een geschikte bestemming voor een dagexcursie. Het ligt op zo’n zestig kilometer van de hoofdstad en is zowel met je eigen auto als met de bus bereikbaar. Uiteraard kun je ook kiezen voor een georganiseerde excursie vanuit Praag.

Misleidende beelden

De vesting Theresienstadt bestaat in feite uit twee delen: de Kleine Vesting en de Grote Vesting. In 1940 namen de nazi’s het eerste deel in gebruik als gevangenis om tegenstanders van de Gestapo in op te sluiten. Vervolgens zetten ze vanaf 1941 de Grote Vesting in als concentratiekamp. De nazi’s gebruikten de vesting op overtuigende wijze voor hun propaganda: toen medewerkers van het Rode Kruis de vesting bezochten, wisten de nazi’s de indruk te wekken dat het hier goed toeven was voor de joodse bewoners van het ‘opvangkamp’. Ook een propagandafilm die hier werd gemaakt, straalde dit ‘prettige’ beeld uit.

Doorgangskamp

In werkelijkheid, zo kwam later pijnlijk duidelijk aan het licht, was Theresienstadt allesbehalve een ‘aangename opvangplek’. Op deze locatie, waar feitelijk slechts ruimte was voor zo’n 20.000 mensen, lieten de nazi’s ruim drie keer zoveel mensen op onmenselijke wijze creperen. De vesting bleek achteraf vooral een doorgangskamp te zijn: van hieruit werden 150.000 Joden op transport gesteld naar andere kampen. Vanzelfsprekend lieten de nazi’s in hun ‘promotiemateriaal’ niet de treinen en de spoorrails zien die Terezín verbonden met de vernietigingskampen waar zovelen de dood zouden vinden.

Erbarmelijke omstandigheden

Hoewel de propaganda anders deed vermoeden, leefden de joden in Terezín onder erbarmelijke omstandigheden. De situatie was zodanig ondraaglijk dat naar schatting 35.000 mensen ter plekke het leven lieten; niet alleen door middel van executies, maar ook door ziekte, uitputting, honger en zelfmoord.

Als je Terezín bezoekt en de werkelijkheid van deze plek tot je door laat dringen, is dat een ingrijpende ervaring. Waar je ook kijkt, alles herinnert je hier aan de vreselijke daden waartoe mensen in staat zijn. De begraafplaats, het executieterrein, de barakken, de ruimtes van de kampleiders en de isoleercellen, iedere stap wijst je op het onvoorstelbare leed dat hier is veroorzaakt en geleden.

Nog indrukwekkender

Toch is er op deze plek, voor wie er oog voor heeft, ook een andere boodschap zichtbaar. Zo worden in meerdere barakken kunstwerken tentoongesteld waarmee de gevangenen uiting gaven aan hun verzet tegen hun omstandigheden, maar ook aan hun hoop en hun wil om te (over)leven. En misschien maakt die boodschap nog wel meer indruk dan al het andere; het is wellicht juist deze confrontatie met de ongelooflijke moed en overlevingsdrang van de gevangenen die een bezoek aan Terezín tot een onvergetelijke ervaring maakt.