In de voetsporen van Smetana: een muzikale reis door Centraal-Bohemen
De wereldberoemde componist en dirigent Bedřich Smetana was niet alleen de grondlegger van een unieke Tsjechische muziekstijl, maar ook een briljant pianist en geliefd muziekdocent. Bovendien stond hij bekend als een charmant gezelschap, een echte gentleman, een levensgenieter én een fijnproever. Zelfs toen hij zijn gehoor verloor, bleef hij zijn muziek trouw. Zijn leven is onlosmakelijk verbonden met verschillende plekken in Centraal-Bohemen: stuk voor stuk locaties die je uitnodigen om zijn wereld te verkennen.
Růžkovy Lhotice: zomerliefdes en vrolijke polka’s
De familie Smetana woonde acht jaar in het barokke kasteel van Růžkovy Lhotice, vlak bij Čechtice. Bedřich bracht hier zijn zomers door, want inmiddels zat hij al op het gymnasium. Toch had deze plek een diepe impact op hem – in zijn dagboeken schreef hij dat hij zich hier écht gelukkig voelde. Als stadskind ontdekte hij de charme van het plattelandsleven en beleefde hij zijn eerste liefdes, wat duidelijk terug te horen is in zijn vroege composities.
Juist hier begon hij met componeren. Twee van zijn vrolijke polka’s, Jiřinková en Louisina, ontstonden op deze plek. De laatste droeg hij op aan zijn nichtje Louisa, op wie hij verliefd was. Tegenwoordig vind je in het kasteel een prachtige tentoonstelling van het Podblanické Museum: Land van Klanken – Podblanicko in de muziekgeschiedenis. Hier ontdek je originele partituren en twee piano’s waarop Smetana zelf speelde.
Het werk van Bedřich Smetana is enorm en omvat acht opera’s en talloze orkest- en pianocomposities. Zijn symfonisch gedicht Vltava uit de cyclus Má vlast (Mijn Vaderland), een muzikale ode aan het Tsjechische landschap, is wereldwijd herkenbaar. Toch blijven vooral zijn opera’s het meest geliefd. De Verkochte Bruid groeide uit tot een groot succes, zowel in Tsjechië als daarbuiten. Zelfs Smetana was verrast door de immense populariteit ervan.
Benátky nad Jizerou: muziekdocent in adellijke kringen
Na zijn schooltijd vertrok Smetana naar Praag om zich volledig op muziek te richten. Dat was niet eenvoudig – zijn vader kon hem financieel niet meer steunen. Gelukkig bood graaf Felix Leopold van Thun-Hohenstein uitkomst. Hij gaf hem een baan als muziekleraar voor zijn vijf kinderen.
Hoewel slechts één kind écht muzikaal talent had, zorgde Smetana ervoor dat ze allemaal een instrument leerden bespelen en met zelfvertrouwen over muziek konden praten. Al snel werd hij een graag geziene gast in het adellijke huishouden en bouwde hij waardevolle connecties op.
Tijdens de zomers verbleef hij met de familie op verschillende landgoederen, waaronder het kasteel in Benátky nad Jizerou – in dezelfde kamers waar ooit de beroemde astronoom Tycho Brahe woonde. Smetana nam er zelfs deel aan theateroptredens in het heropende kasteeltheater.
In het huidige Benátecko Museum kun je onder andere een uniek borstbeeld bewonderen, het enige dat tijdens zijn leven is gemaakt. De kamer waar hij verbleef is ingericht als herdenkingsruimte met originele meubels uit die tijd. Een van zijn bekendste opera’s, Libuše, kreeg later een bijzondere betekenis. De ceremoniële fanfares uit de ouverture worden nog altijd gespeeld bij officiële gelegenheden waarbij de Tsjechische president aanwezig is.
De opera Libuše heeft een bijzondere betekenis. De plechtige fanfares uit de ouverture worden gebruikt als presidentiële fanfares en klinken bij officiële gelegenheden om de Tsjechische president te verwelkomen. Smetana bedoelde deze opera dan ook uitsluitend voor ceremoniële gelegenheden. De eerste opvoering vond plaats tijdens de opening van het Nationaal Theater, en ook bij de heropening na de verwoestende brand werd deze opera uitgevoerd.
Lamberk: een nieuwe liefde en een nationale opera
Na het overlijden van zijn eerste vrouw, nam zijn broer Karel hem mee naar Lamberk (nu deel van Obříství) om rust te vinden. En met succes – de dag na aankomst ontmoette hij Bettina, de dochter van de beheerder van het landgoed. Haar schoonheid, elegantie en intelligentie raakten hem diep. Al na een maand vroeg hij haar ten huwelijk.
Hij droeg zelfs een compositie aan haar op: de betoverende Bettina-polka. Hun huwelijk vond een jaar later plaats. In die periode werkte Smetana als dirigent van de Philharmonische Vereniging in het Zweedse Göteborg, waar hij ook na zijn huwelijk regelmatig terugkeerde.
Tussen 1863 en 1866 werkte hij op deze plek aan zijn beroemdste opera: De verkochte bruid. De inspiratie vond hij in het dagelijks leven van de dorpelingen. Hij herschreef het libretto grondig, zocht naar een echt Tsjechische stijl en gaf de opera na de première nog vele nieuwe elementen – waaronder de derde akte en zangrecitatieven. Zo werd zijn meesterwerk geboren: een nationale komische opera die tot op de dag van vandaag wordt gevierd.
Loučeň: Smetana’s zomerse toevluchtsoord
Het voormalige landgoed van de familie Ferdinandi in Semilkovice (toen Lamberk) is nu een sfeervol museum. Je kunt hier Smetana’s piano bewonderen, zijn bril, notitieboekjes en zelfs het echtelijke bed waarin hij met Bettina sliep. Buiten vind je een indrukwekkende Japanse iep, waar zijn composities ooit door de takken klonken. Vlakbij loopt een rustige wandelroute langs de Elbe: de Bedřich Smetana-laan.
Loučeň en Mcely: muzikale vriendschappen in adellijke sferen
Smetana was een graag geziene gast bij de familie Thurn-Taxis, die niet alleen zijn mecenas, maar ook goede vrienden waren. Prins Alexandr Jan van Thurn-Taxis nodigde hem vaak uit op hun kastelen in Loučeň en Mcely. Hier gaf Smetana concerten en leerde hij de kinderen piano spelen. Hij stond bekend om zijn charme, muzikale talent én zijn liefde voor lekker eten. Als dank componeerde hij het ontroerende stuk Z domoviny (Uit het vaderland), een muzikaal geschenk aan het prinselijke paar. In de bossen van Svatojiřský vond hij rust en inspiratie. Zijn favoriete wandelroutes leidden naar de Boží voda-bron en het paviljoen bij de Vidlák-vijver – plekken die je vandaag nog steeds kunt bezoeken via het educatieve pad vanuit Loučeň.
Jabkenice: Het slotakkoord van een groots leven
In het jachthuis van Jabkenice bracht Smetana zijn laatste tien levensjaren door. Hij woonde er samen met zijn dochter Žofie en haar man, die het bos van de Thurn-Taxis familie beheerde. Inmiddels volledig doof, componeerde hij hier enkele van zijn grootste werken: het symfonische gedicht Má vlast, het strijkkwartet Z mého života en de pianocyclus České tance. De omringende natuur – het Jabkenice-wildpark en het Svatojiřský-bos – inspireerde hem tot nog meer opera’s, waaronder Hubička, Tajemství en Čertova stěna.
Zijn tweede vrouw Bettina – Barbora – was zelf ook een getalenteerde kunstenares. Ze speelde piano, zong, schreef poëzie én schilderde. Een van haar mooiste creaties, een geschilderd theaterdoek, is nog steeds te bewonderen in het Jabkenice-museum.
Na zijn dood richtte prins Alexandr Thurn-Taxis een museum in, in het huis waar Smetana had gewoond. In het huidige Bedřich Smetana Herdenkingshuis vind je de authentieke werkkamer en de familiezaal, met zijn muziek op de achtergrond – alsof hij er nog altijd aanwezig is. Volg vanaf hier het gemarkeerde Smetana-wandelpad en ontdek zelf de plekken die hem inspireerden.
Jihlava: het ontmoetingspunt van Bedřich Smetana en Gustav Mahler
Ook in Jihlava, de stad van Gustav Mahler, kom je Bedřich Smetana tegen. Beiden studeerden ze aan het gymnasium in deze historische stad in Vysočina. Terwijl Mahler later de wereld veroverde met zijn symfonieën, legde Smetana de basis voor een nationale Tsjechische muziekstijl. Deze gedeelde schooltijd laat zien hoe belangrijk Jihlava was als cultureel centrum – een stad die nu nog steeds inspireert, en waar je later in je reis opnieuw in de muzikale geschiedenis kunt duiken.
Wil je de ziel van Tsjechische muziek leren kennen? Volg dan het spoor van Bedřich Smetana door Centraal-Bohemen. Van lieflijke kastelen en weelderige bossen tot de kamers waar de grootste melodieën uit de Tsjechische geschiedenis zijn geboren.