De brave soldaat Švejk: een onvergetelijke (anti)held

Als het gaat om cultuur, heeft de Tsjechische Republiek veel moois voortgebracht. Ook in literair opzicht heeft Tsjechië veel te bieden, zelfs in internationale zin. De brave soldaat Švejk, een creatie van de bekende schrijver Jaroslav Hašek, werd in meer dan alleen Tsjechië een symbool van verzet tegen onderdrukking. In Praag leeft hij voort, onder meer in U Kalicha, ooit het stamlokaal van Hašek.

Tsjechië, land van culturele rijkdom

Tsjechië is zoals gezegd een land met een rijke culturele geschiedenis. Zo is het onder meer bekend vanwege beroemde componisten als Bedřich Smetana, Antonín Dvořák en Leoš Janáček. In literair opzicht kan de republiek bogen op grote namen als Franz Kafka, Jaroslav Seifert en (voormalig president) Václav Havel. Ook Jaroslav Hašek mag niet aan dit rijtje van auteurs ontbreken, hoewel het eerste deel van het leven van deze schrijver niemand deed vermoeden dat hij ooit nog eens wereldroem zou verwerven met een roman van zijn hand…

 Zwendelende zwerver

Hašek werd in 1883 in Praag geboren en zijn vroege levenswandel gaf weinig aanleiding om te vermoeden dat in hem een groots schrijver school. In zijn jonge jaren, voor de Eerste Wereldoorlog, leidde hij het leven van een zwerver. Bepaald niet gehinderd door een overdosis aan moreel besef zwendelde hij er lustig op los; zo scharrelde hij zijn kostje onder meer bij elkaar door ‘rashonden’ met fictieve stambomen te verkopen. Ook toen de oorlog uitbrak en hij in 1915 dienst nam in het leger, gaf zijn optreden nu niet direct blijk van een indrukwekkende daadkrachtigheid. Integendeel, het was vooral zijn gebrek aan standvastigheid dat hem deed opvallen! Hoewel hij aanvankelijk tekende voor het Oostenrijks-Hongaarse leger, liep hij al snel over naar de tsaristische Russen. In 1917 lichtte hij ook daar echter zijn hielen om zich aan te sluiten bij de Bolsjewieken.

Meesterlijke anarchistische held

Voor de oorlog schreef Hašek al, maar zijn ware meesterwerk kwam pas tot stand toen hij na de oorlog in Tsjechië terugkeerde. In zijn befaamde roman ‘De lotgevallen van de brave soldaat Švejk’ verwerkte hij de ervaringen die hij in het Oostenrijks-Hongaarse leger opdeed. Het boek draait om de Praagse Josef Švejk en zijn belevenissen in het leger. Als ‘brave soldaat’ voert Švejk de bevelen van zijn meerderen letterlijk en tot in de miniemste details uit, wat tot de volkomen absurde situaties leidt. Juist vanwege zijn overdreven plichtsgetrouwheid ondermijnt hij het gezag volledig. Precies dit maakte de anti-autoritaire hoofdpersoon uit deze satirische roman tot een befaamd symbool van verzet tegen onderdrukking. Het boek is dan ook in vele talen vertaald en diverse malen verfilmd.

De stamkroeg van soldaat Švejk

Tot op de dag van vandaag leeft deze brave soldaat voort in Praag, en wel in Hostinec U Kalicha, het restaurant dat Hašek beschouwde als stamkroeg. De fictieve Švejk kwam hier regelmatig en de schrijver liet hem hier ook arresteren. Saillant detail: de straat waar de kroeg aan ligt heet ‘Na Bojište’, wat Tsjechisch is voor ‘Op het slagveld’! Culinaire hoogstandjes hoef je in dit etablissement niet te verwachten en de prijzen zijn er ook niet al te vriendelijk. Als je in Praag bent, ontkom je echter uiteraard niet aan een bezoekje aan dit stamlokaal van een van de grootste (anti)helden uit de wereldliteratuur. Mocht de traditionele gebraden gans tegenvallen, vat het dan vooral humoristisch op; zelfs in de meest duistere tijden heeft humor immers velen overeind gehouden!

Internationale Restaurants Soldaat Svejk

Inmiddels zijn er allerlei restaurants geopend, over de hele wereld, ter ere van de Goede Soldaat Svejk. Natuurlijk is Švejk niet het enige boek dat restaurants inspireert; er zijn Britse pubs genaamd "Oliver Twist," en er zijn tapasrestaurants geïnspireerd op Don Quixote. Maar de alomtegenwoordigheid van het Švejk-restaurant is opmerkelijk, vooral omdat het een ietwat duistere roman is, om nog maar te zwijgen van een moeilijke modernistische tekst.

Voor de Tsjechen vertegenwoordigt Švejk een specifiek soort speelse, zelfs absurde weerstand - hij is subversief, maar komt nooit echt in grote problemen omdat het nu eenmaal niet illegaal is om een beetje anders te zijn. Voor de rest van de wereld vertegenwoordigt Švejk echter de Tsjechen.

Veel van het voedsel in deze restaurants is typisch Tsjechische keuken, vleesrijk en stevig, in lijn met wat de soldaten in Hašeks roman verlangden - klassieke gerechten zoals goulash met broodknoedels, varkensribben, gebraden eend en schnitzel, het best vergezeld door lager.

Film Doby Vojak Svejk

In 1957 is er een film uitgekomen aan de hand van de Goede Soldaat Svejk. Krijg een impressie bij dit fragment (met Engelse ondertiteling):

Švejk als marinecommandant in World of Warships

De legendarische Švejk, bekend van zijn infanterie, leidt nu als kapitein een Oostenrijks-Hongaarse torpedobootjager in World of Warships. Deze samenwerking tussen Wargaming en het personage van Jaroslav Hašek is een mijlpaal voor de gamestudio en benadrukt de blijvende populariteit van Švejk. Het zorgvuldig uitgewerkte verhaal volgt Švejk's transformatie van soldaat tot zeeman, doordrenkt met zijn kenmerkende humor. Spelers ervaren zijn avonturen in spannende zeeslagen, waardoor het spel een uniek Tsjechisch tintje krijgt. Deze gewaagde zet toont Wargaming's toewijding aan innovatie en eert het Tsjechische erfgoed in de gamewereld.

Švejk in World of Warships, Foto: Wargaming

En ben je benieuwd naar leuke foto's van echte Soldaat Svejk prentenboeken? Neem dan zeker een kijkje op de website van onze partner en vriendin, Kytka Hilmar-Jezek. Hier schrijft zij in geuren en kleuren over de inhoudelijke verhalen van Soldaat Svejk, aan de hand van foto's uit Tsjechische prentenboeken.